22 października przypada Światowy Dzień Osób Jąkających się. Ustanowiony w lipcu 1998 roku podczas V Światowego Kongresu Osób Jąkających się w Johannesburgu, aby zwrócić uwagę społeczeństwa na skalę i skomplikowanie problemu, jakim jest jąkanie.
W Polsce ten dzień jest obchodzony od 2006 roku pod patronatem Polskiego Związku Logopedów. Jąkanie jest niepłynnością mówienia, w której obserwuje się powtarzanie głosek, sylab, wyrazów. Jest zaburzeniem tempa, rytmu i intonacji wypowiedzi ustnej. Może mieć charakter kloniczny, toniczny, bądź mieszany. Towarzyszyć mu mogą: napięcie mięśniowe, zaburzenia w oddychaniu, tzw. „ bloki”, tiki, współruchy, itp.
Aby zrozumieć jąkanie, trzeba dostrzec jego złożoność. To zaburzenie płynności mówienia, w którym widzimy dwa aspekty. Pierwszy – to symptomy takie jak: powtarzanie lub wydłużanie dźwięków, głosek, sylab, słów, dodatkowe ruchy oczu, nóg lub innych części ciała, napięcia twarzy, szyi lub klatki piersiowej, brak koordynacji mówienia z oddychaniem, czasami unikanie kontaktu wzrokowego. Istota problemu tkwi w drugim aspekcie – natury psychologicznej. Są to reakcje psychiczne, które towarzyszą mówieniu. Wstyd, złość, zażenowanie wpływa na zwiększenie objawów obserwowanych podczas mówienia. Może również spowodować, że rozmówca wycofa się z aktywności werbalnej w pewnych sytuacjach lub całkowicie.
Etiologia jąkania jest złożona i nie do końca jeszcze zbadana. Przyczyny mogą być wrodzone, a także nabyte; mają charakter neurologiczny lub też psychologiczno-rozwojowy, a nawet genetyczny. Jąkanie stanowi ważny problem społeczny. Jąka się ok. 1% osób dorosłych oraz 4% dzieci. Jąkanie częściej występuje u chłopców niż u dziewczynek (4:1).
Nie ma jasnego „przepisu”, jak „wyleczyć się” z jąkania, ale można i trzeba prowadzić terapię jąkania. Niepłynność w mówieniu może wystąpić w okresie rozwoju mowy u małego dziecka – już wtedy należy zasięgnąć porady logopedy
i psychologa. Logopeda postawi właściwą diagnozę, wyjaśni mechanizmy powstawania niepłynności mówienia, wskaże rodzicom sposoby pomocy dziecku podczas mówienia, wyjaśni problemy dzieci jąkających się. To, czy dziecko mówiące niepłynnie zostanie osobą jąkającą się, zależy przede wszystkim od jego otoczenia oraz podjętych przez nie działań. W Polsce powstaje coraz więcej programów terapeutycznych, organizowane są ogólnopolskie zjazdy i turnusy rehabilitacyjne dla osób jąkających się, w większych miastach pracują grupy samopomocowe – Kluby „J”.
Logopedzi i psycholodzy w Poradni Psychologiczno – Pedagogicznej prowadzą terapię zaburzeń płynności mowy.
Prezentujemy klika ćwiczeń dla dzieci z niepłynnością mowy.
Celem opanowania mówienia według powyższych gestów płynności należy stosować m.in. następujące ćwiczenia:
- Ćwiczenie oddechowe/ podparcia oddechowego, tzw. appoggio, np. w pozycji leżącej usprawnianie oddechu brzuszno – przeponowego, w przypadku dzieci także dmuchanie na różne przedmioty ze wskazaniem nabierania powietrza w dolną część klatki piersiowej (okolice pępka, tuż nad przeponą brzuszną), prowadzące do poszerzenia pojemności życiowej płuc.
- Ćwiczenia oddechowo – emisyjne (także podparcia oddechowego, utrwalanie toru oddechowego brzuszno – przeponowego) – na jednym pełnym wydechu głośno i szeptem (celem uzyskania miękkiego nastawienia głosu) przeciąganie samogłosek ustnych „a”, „o”, „u”, „e”, „i”, „y”.
- Ćwiczenia płynnej realizacji połączeń samogłoskowych (na jednym pełnym wydechu, bez zwarć krtaniowych, głośno i szeptem przeciąganie samogłosek z zastosowaniem tzw. Chuchających przerywników: „chao – chao – cho, chaou – chaou –chu, chae – chae – che, chrei – chrei –chi, chaeyi – chaeyi – chy”, w różnej tonacji, a także ćwiczenie bez zwarć krtaniowych połączeń samogłosek: „aoueiy – aoueiy …”.
- Ćwiczenia w mówieniu (terapeutyczne czytanie tekstu odpowiedniego dla wieku pacjenta, terapeutyczne zadawanie pytań i odpowiadanie na pytania, terapeutyczne opowiadanie na temat ilustracji itp. – śpiewem, tzw. Sposobem pantomimicznym, szeptem i mową głośną – tu: z kontrolą wzrokową na monitorze lub w lustrze, czterokrotnie powtarzanie tych samych wypowiedzi z próbą stosowania gestów płynności).
- Ćwiczenia szerokiego i miękkiego otwierania i zamykania ust oraz warg (celem uzyskania pełniejszej wyrazistości mówienia oraz zapobiegania występowaniu skurczów warg i języka, a także lepszej emisji głosu).
- Śpiewanie piosenek, recytowanie ich szeptem, potem głośno (celem przeniesienia zjawisk melodyjnych i szeptanych na głośne mówienie).
- Ćwiczenia delikatnego startu mowy (szczególnie przy wymawianiu wyrazów z głoskami: „p”, „b”, „t”, „d”, „k”, „g” i innych w nagłosie.
Powyższe ćwiczenia powinny być stosowane nie tylko w gabinecie logopedycznym, ale także w domu pod kontrolą drugiej osoby.
Zachęcamy do korzystania z informacji na stronie Polskiego Związku Logopedów pod adresem: http://www.logopeda.org.pl/.